Bài giảng: Quê Hương – Cô Phạm Lan Anh (GV )
Đề bài: Phân tích bài thơ “Quê hương” của Tế Hanh.
Tế Hanh là người con của vùng đất núi Ấn, sông Trà. Chủ đề quê hương trở đi trở lại trong thơ ông từ thuở tóc còn xanh cho đến khi đầu bạc! Ông viết về quê hương bằng tình cảm sâu nặng, chân thành và tình yêu tha thiết, sâu nặng đối với mảnh đất đã sinh ra mình.
Bài thơ Quê hương được sáng tác năm 1938, khi tác giả mới mười bảy tuổi, đang học trường trung học ở Huế, là nỗi nhớ, tình yêu quê hương tha thiết. Mở đầu bài thơ, với giọng kể giản dị, tự nhiên, Tế Hanh giới thiệu:
Làng tôi ở vốn là dân chài lưới: bao quanh là nước, cách biển nửa ngày đường sông.
Quê nhà thờ là một cù lao nổi giữa bốn bề sông nước. Dân làng sống bằng nghề chài lưới, cuộc sống gắn bó mật thiết với biển cả bao la. Xóm nghèo cũng như bao làng biển khác, nhưng khi đi xa, nhà thơ lại thấy nhớ da diết. Đáng nhớ nhất là cảnh:
Khi trời trong, gió nhẹ, buổi sáng hồng. Các thanh niên đi câu cá bằng thuyền.
Đoàn thuyền rời bến lúc tờ mờ sáng. Khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp. Trời cao đồng điệu với lòng người. Hình ảnh những chàng trai biển vạm vỡ cùng con thuyền băng băng lướt đi đã in đậm trong tâm trí nhà thơ:
Con thuyền nhẹ như ngựa, có mái chèo, dũng mãnh vượt sông.
Hình ảnh so sánh đẹp cùng hàng loạt tính từ, động từ được lựa chọn: hăng hái, khỏe khoắn, mạnh mẽ, vượt lên… đã thể hiện một cách ấn tượng khí thế của những đoàn thuyền ra khơi, toát lên một sức sống khỏe khoắn. mạnh mẽ và một vẻ đẹp hào hùng.
Hai câu tiếp theo, tác giả miêu tả cánh buồm bằng những so sánh độc đáo, bất ngờ và lãng mạn:
Cánh buồm giương lên như một mảnh hồn làng Vươn tấm thân trắng bao la đón gió…
Hình ảnh cánh buồm giản dị, quen thuộc ngày nào bỗng trở nên to lớn, thiêng liêng và thơ mộng biết bao. Nhà thơ cảm nhận đó là biểu tượng của hồn làng nên đã dồn hết tình yêu của mình vào ngòi bút để vừa vẽ nên bức tranh vừa thể hiện được cái hồn của cánh buồm. So sánh không chỉ đơn giản là làm cho sự vật cụ thể hơn mà tạo cho nó vẻ đẹp bay bổng chứa đựng ý nghĩa lớn lao. Có hình ảnh nào diễn tả chính xác cái hồn của làng chài bằng hình ảnh cánh buồm trắng căng gió biển khơi?
So sánh cánh buồm như một vật thể hữu hình với hồn làng, một khái niệm vô hình, là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của nhà thơ. Con thuyền ra khơi mang theo bao ưu tư, bao niềm tin yêu, hi vọng của bao người. Tâm huyết, sức sống của con người được truyền sang những vật vô tri vô giác, khiến con thuyền như có linh hồn, sức sống riêng. Nhịp thơ khỏe khoắn, tươi vui thể hiện không khí sôi nổi và khát vọng ấm no hạnh phúc của người dân làng biển. Sáu câu thơ miêu tả đoàn thuyền đánh cá vừa là bức tranh cảnh thiên nhiên tươi sáng, vừa là bức tranh lao động đầy cảm hứng.
Nếu cảnh đoàn thuyền ra khơi được nhà thơ miêu tả bằng bút pháp lãng mạn thì cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về bến được nhà thơ miêu tả qua từng chi tiết:
Hôm sau, trên bến ồn ào, dân làng xúm lại đón thuyền về. Cảm ơn chúa! biển lặng và đầy thuyền. Cá tươi thân trắng phau.
Dân làng vui mừng đón đoàn thuyền đánh cá trở về trong không khí ồn ào, náo nhiệt. Những chiếc thuyền đầy ắp những con cá tươi có thân hình trắng bạc trông rất vui mắt. Dân làng chân thành cảm ơn trời đất đã cho sóng yên biển lặng để những ngư dân bình yên trở về làng quê thân yêu.
Khi bà con ra khơi đánh cá, người ở nhà thấp thỏm chờ đợi, thấp thỏm lo âu. Giờ đây những con thuyền cập bến bình yên với đầy ắp cá bạc, thử hỏi còn niềm vui nào lớn hơn bởi đó chính là cuộc sống ấm no hạnh phúc của dân làng.
Biển đẹp, trù phú và hào phóng nhưng cũng thật khó lường, có lúc sóng yên biển lặng, có lúc giông bão. Giữa đại dương bao la, làm sao tránh khỏi hiểm nguy, bất trắc? Chỉ những người cả đời gắn bó với biển, sống chết với biển mới hiểu được điều này. Cuộc sống của ngư dân từ ngàn đời nay phụ thuộc vào thiên nhiên. Họ làm lụng vất vả, bôn ba tứ phương để kiếm miếng cơm manh áo. Vì thế, giây phút đón người thân sau chuyến đi biển an toàn luôn ngập tràn niềm vui.
Giữa khung cảnh ấy nổi bật lên hình ảnh khoẻ khoắn, rắn rỏi của những ngư dân quanh năm chống chọi với sóng biển. Dấu ấn của biển đã in sâu vào thân xác và tâm hồn họ:
Người thợ câu có làn da rám nắng, toàn thân hít thở hương vị xa xăm.
Những con thuyền trở về bến sau chuyến ra khơi được nhà thơ ví như một người đang nghỉ ngơi sau một ngày làm việc vất vả: Con thuyền lặng dòng mỏi trở về nằm nghe muối thấm dần vỏ. Những nguy hiểm giờ đã lùi xa, nhường chỗ cho sự thanh thản và bình yên. Nghệ thuật nhân hóa đã đem lại cho con thuyền vô tri vô giác một sức sống và một tâm hồn tinh tế.
Nhà thơ đã phát hiện ra chất thơ trong cuộc sống vất vả của người dân đất nước, đó là điều đáng quý. Bởi thế mà hình ảnh quê hương trong bài thơ tươi sáng, mang hơi thở ấm áp của cuộc sống lao động cần cù.
Hình ảnh quê hương tươi đẹp với những con người cần cù đã khắc sâu trong kí ức, làm sao nhà thơ không ngậm ngùi khi đi xa? Nếu không có sự gắn bó chân thành, máu thịt với con người và cuộc sống lao động ở làng chài quê hương, nhà thơ không thể sáng tác những vần thơ xuất thần như vậy.
Mỗi khi nhớ về quê hương, vẻ đẹp của biển dường như lại hiện về trong tâm trí nhà thơ:
Giờ xa cách lòng luôn nhớ Nước xanh cá bạc buồm vôi Con thuyền vượt sóng chạy ra khơi nhớ mùi mặn quá!
Ở bốn dòng cuối bài thơ, nhà thơ bộc lộ trực tiếp nỗi nhớ quê hương da diết. Nhớ Màu nước xanh, con cá bạc, cánh buồm vôi; Chợt con thuyền tách sóng chạy ra khơi mà nhớ cái mùi mặn rất đặc trưng của gió biển và cả những gì quen thuộc của quê hương. Phải chăng nỗi nhớ ấy chính là sợi dây gắn kết nhà thơ với quê hương đến suốt cuộc đời!
Bài thơ Quê hương mộc mạc, tự nhiên nhưng rất sâu lắng, thấm thía bởi nó được viết ra từ tình cảm chân thành. Sức hấp dẫn của nó trước hết là ở những hình ảnh tiêu biểu, chọn lọc và ngôn ngữ tự nhiên, trong sáng. Các biện pháp nghệ thuật so sánh, ví von, nhân hóa kết hợp hài hòa khiến bài thơ như một bức tranh phong cảnh tuyệt sắc được vẽ nên từ tình yêu tha thiết mà Tế Hanh dành cho quê hương. Có thể coi bài thơ này là một bản hợp âm ngọt ngào của những tấm lòng sâu nặng gắn bó với quê hương bởi đây là mảnh hồn trong sáng, đằm thắm nhất của Tế Hanh đối với mảnh đất chôn nhau cắt rốn.
Xem thêm các bài văn mẫu thuyết minh, phân tích, lập kế hoạch tác phẩm lớp 8:
Mục Lục Văn Mẫu | Ngữ văn hay lớp 8 theo từng phần:
Giới thiệu về kênh Youtube
que-huong.jsp
Các bài văn lớp 8 khác