Đề bài: Phân tích bài thơ Tự tình của Hồ Xuân Hương
“Trầu nhỏ bằng miếng trầu
Cái này của Xuân Hương đã bị xóa rồi.”
Hồ Xuân Hương – bà chúa thơ Nôm, một hiện tượng đặc biệt của thơ ca trung đại Việt Nam. Nữ thi sĩ có số phận éo le, trái ngang nên hồn thơ là tiếng nói đại diện cho những người phụ nữ sống trong xã hội phong kiến với khát vọng về tình yêu và hạnh phúc lứa đôi. Tuyển tập Tự tình gồm ba bài thơ, là sự phản ánh độc đáo những tâm tư, tình cảm của nhà thơ – một người phụ nữ với cuộc đời tình yêu không trọn vẹn, tuổi trẻ còn quá nhiều thương nhớ. Trong đó khổ thơ II được đánh giá là khổ thơ hay nhất, giàu cảm xúc và nhiều chiêm nghiệm nhất.
“Đêm khuya vang tiếng trống gác
…Một mảnh tình san sẻ con nhỏ!”
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn, nhưng điều đặc biệt là không viết bằng chữ Hán mà viết bằng chữ Nôm dân tộc. Phải đến thời Hồ Xuân Hương và Nguyễn Du, phong trào thơ Nôm mới thực sự đạt đến đỉnh cao. Hồ Xuân Hương là người phụ nữ đa tài, đa tình nhưng số phận trắc trở. Cô là con gái của một người vợ lẽ, đã muộn trong tình yêu, đã từng mang thân mình để làm công lý và sống trong cảnh góa bụa. Chính hoàn cảnh đó đã thôi thúc bà sáng tác tập thơ Tình. Bài thơ Tự Tình II là hình ảnh người phụ nữ cô đơn, lẻ loi trong đêm khuya, than khóc thân phận.
Phân tích bài thơ theo bố cục kết bài thực của thể thơ Đường luật. Với hai câu thơ đầu là không gian, thời gian và tâm trạng tê tái của người phụ nữ.
“Đêm khuya vang tiếng trống gác
Trần mặt hồng với nước non”
Thời gian ở đây đã về khuya khi con người chìm sâu vào giấc ngủ để nghỉ ngơi sau một ngày làm việc mệt mỏi thì nhân vật trữ tình ở đây cũng thao thức, trằn trọc. Không gian là một không gian bao la, tĩnh mịch, tĩnh mịch, lắng nghe “tiếng trống canh” báo hiệu thời gian trôi qua thật nhanh. Nghệ thuật dùng động, trái, tĩnh lấy tiếng “vang” của tiếng trống để nói về không gian tĩnh lặng về đêm. Lấy ngoại cảnh để nói tâm trạng. Phải chăng cảnh vật ảnh hưởng đến con người hay vì “cảnh buồn bao giờ mới vui”. Đêm tĩnh lặng là lúc con người trở nên thật nhỏ bé, lạc lõng khi chiếc giường đơn hướng về chính mình và cảm thấy “trơ lì”. “Trơ” ở đây có nghĩa là lẻ loi, trơ trọi, được đặt ở đầu câu nhấn mạnh nỗi đau, nỗi bất hạnh của người phụ nữ “mặt đỏ gay”. Đó chỉ là vẻ đẹp bên ngoài của người con gái “Thân em vừa trắng vừa tròn” mà còn nói đến đức tính bên trong của “trai trung”. Từ “chữ” nhằm cụ thể hóa đối tượng miêu tả “mặt đỏ” thể hiện sự xấu hổ, tủi nhục khi nhan sắc, tiết hạnh của người phụ nữ bị coi thường, chế giễu. “Nước non” chỉ cả thế giới tự nhiên và xã hội bên ngoài. “Trơ” cũng là sự thử thách “nước non” của một người có cá tính mạnh mẽ, táo bạo. Nó cùng nghĩa với từ trơ trong câu thơ sau của Bà Huyện Thanh Quan: “Đá còn trơ với trăng”. Vì nhiều đau buồn nên mặt người như trơ ra trước cảnh vật, trước mặt ai cũng như hóa đá không còn cảm giác. Người đọc tưởng như nghe thấy tiếng thở dài, tiếng kêu than của người phụ nữ trước số phận tủi nhục của mình.
Hai câu kết thực ra là sự lựa chọn của tác giả khi buồn tìm đến rượu, muốn mượn chút hương nồng để quên đi nỗi buồn, nhưng càng uống càng đau, nỗi buồn không nguôi trong vòng luẩn quẩn.
“Một chén hương cho tỉnh cơn say
Trăng lưỡi liềm còn chưa tròn.”
Ngẩng đầu nhìn trăng, nhưng trăng đã lặn từ bao giờ không tròn. Trăng ở đây vừa là hình ảnh của thiên nhiên, vừa là biểu tượng cho tuổi trẻ sắp đi qua của nhà thơ, nhưng tình yêu thì chưa bao giờ được trọn vẹn và đong đầy. Nghệ thuật tương phản ở hai câu thơ thật tài tình, đăng đối, đối đáp làm nổi bật thân phận người khách tài hoa bạc mệnh nhưng chịu cảnh dở dang. lý do cho điều đó là gì? Phải chăng như Nguyễn Du đã từng nói về “Tài tương thân”, bởi “Trời xanh quen thói đỏ mặt ghen”.
Nếu bốn câu thơ đầu là hoàn cảnh và tâm trạng lẻ loi, cô đơn của tác giả thì bốn câu thơ sau là một ý thức phản kháng mạnh mẽ, một tâm thế muốn bứt phá, muốn thay đổi số phận mà càng cố gắng hơn. Càng cố gắng, càng hy vọng, càng mong muốn thì càng thất vọng, buồn tủi khi “Một mảnh tình chung một con bé bỏng”. Đó là bi kịch của người phụ nữ có số phận éo le.
Hai bài luận là hai câu tả cảnh ngụ ngôn, mượn ý tứ bên ngoài để nói lên cái “ý”, cái “tình” bên trong.
“Xiên đất rêu thành cục
Xuyên qua chân mây đá”
Rêu và đá là hai vật nhỏ bé nhưng không hề yếu ớt mà mang trong mình một sức sống mãnh liệt, có thể “xuyên đất”, “xuyên mây”, kết hợp với nghệ thuật đảo ngữ, sử dụng các động từ nhấn mạnh “xiên”, “xuyên” cộng với phép bổ ngữ “ngang”, “xẻ” không chỉ nhấn mạnh trạng thái của thiên nhiên mà còn nhấn mạnh tâm trạng của con người phẫn uất, nổi dậy không chịu chấp nhận số phận. Nàng căm ghét cuộc đời công lý và kêu lên: “Đắt cha đời nhau/Kẻ đắp chăn, kẻ lạnh lùng”.
Phản ứng của cô ấy mạnh mẽ và quyết liệt, nhưng thực tế vẫn cay đắng và chua chát. Hồ Xuân Hương sống vào cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19. Đây là thời kỳ chế độ phong kiến Việt Nam rơi vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng, mâu thuẫn xã hội ngày càng sâu sắc. Sống trong một xã hội “trọng nam khinh nữ” với chế độ đa thê, nhà thơ muốn cất lên tiếng nói đấu tranh cho phụ nữ, đòi quyền bình đẳng, muốn được sống, được yêu và có cuộc sống hạnh phúc. Nhưng điều đó không hề dễ dàng bởi bản thân cô vẫn đang phải chịu một số phận trớ trêu và chông chênh.
Số phận của nhà thơ cũng là số phận của bao người phụ nữ trong xã hội xưa. Chính điều đó đã khiến Nguyễn Du khóc thương cho số phận Tiểu Thanh, Kiều và những người đàn bà như Hồ Xuân Hương:
“Nỗi đau cho thân phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là chung phận”
Hai câu kết nói về tận cùng đau khổ, chán chường, tủi hờn. Tác giả xót xa cho thân phận của chính mình:
“Mỏi xuân rồi lại xuân
Một mảnh tình sẻ chia con nhỏ!”
“Chán” ở đây là tâm trạng, cảm giác chán chường, chán đời. Mùa xuân chỉ mùa xuân của đất trời, mùa của muôn hoa đua nở, mùa của sự sum họp nhưng cũng hàm ý cả tuổi thanh xuân, tuổi xuân của người phụ nữ. Từ “lại” chỉ một chu kỳ lặp đi lặp lại. Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời qua đi rồi lại trở lại, nó đến lấy đi mùa xuân của con người, mùa xuân ấy chỉ đi để rồi “Ngày xanh má hồng” (Truyện Kiều).
Thay vì một mùa xuân tươi đẹp tràn đầy sức sống lẽ ra con người phải cảm thấy vui vẻ hạnh phúc thì nhà thơ lại càng cảm thấy hụt hẫng, buồn chán bởi mùa xuân là lúc sức sống được tăng thêm, sức trẻ như trẻ lại. ra đi nhưng tôi vẫn cô đơn, thiếu thốn tình thương khi “Mảnh thương chung một con bé nhỏ!” Mảnh tình nhỏ bé cũng sẻ chia “Em bé chạng vạng” tạo nên những cảm xúc ngậm ngùi, đau xót, ngậm ngùi và ấm áp. Nghệ thuật của chủ nghĩa gia tăng nhấn mạnh những điều nhỏ nhặt, làm cho nghịch cảnh trở nên tồi tệ hơn.
Tự thú II là bài thơ tự sự, tự bộc bạch, bày tỏ nỗi lòng của người phụ nữ lận đận tình duyên nhưng luôn khao khát một tình yêu trọn vẹn xứng đáng với tấm lòng chân thành của mình. Đặc sắc nghệ thuật của đoạn thơ thể hiện tài năng thơ mộng của tâm hồn nhà thơ với việc sử dụng nghệ thuật đảo ngữ, thủ pháp tả cảnh ngụ ngôn, sử dụng động từ mạnh, kết hợp nghệ thuật đảo ngữ, điệp ngữ. “én”, “con” với nghệ thuật tăng tiến làm cho lời thơ trở nên sâu sắc, thấm đượm nghĩa tình của người phụ nữ với nhiều nét độc đáo, mới lạ trong nền thơ ca dân tộc. .
Những hình ảnh giản dị với tâm trạng xót xa, ngậm ngùi và oán hận cho kiếp người kỹ nữ cũng chính là bi kịch và hạnh phúc riêng tư của Hồ Xuân Hương. Đoạn thơ gửi gắm ý nghĩa nhân văn sâu sắc đến người đọc, dù sống trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhưng con người vẫn cố gắng vươn lên, muốn thay đổi số phận, thay đổi nghịch cảnh, muốn có cuộc sống tốt đẹp hơn, hạnh phúc. cặp đôi hoàn hảo và tình yêu.
Xem thêm các bài văn mẫu về phân tích và lập dàn ý tác phẩm lớp 11:
tu-tinh.jsp
Các bộ đề lớp 11 khác