Soạn bài Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc
Soạn bài Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc – Phạm Văn Đồng
I. Hướng dẫn trả lời câu hỏi, bài tập
BT 1. Đọc Tiểu dẫn, từ đó rút ra những điểm đáng chú ý vê Phạm Văn Đồng và về bài viết.
Gợi ý
1. Về tác giả.
– Phạm Văn Đồng (1906 – 2000) quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Đức tỉnh Quảng Ngãi.
– Là nhà chính trị, kinh tế, quản lí đồng thời cũng là nhà văn hóa, nhà văn nghệ tài ba.
+ Tham gia các hoạt động yêu nước và cách mạng từ khi chưa đầy hai mươi tuổi. Từng bị thực dân Pháp kết án tù, đày ra Côn Đảo. Tham gia xây dựng căn cứ địa cách mạng ở biên giới Việt – Trung. Được bâu vào Ủy ban Dân tộc giải phóng.
+ Sau Cách mạng có nhiều cống hiến trong việc xây dựng quản lí nhà nước. Từng là Trưởng phái đoàn Chính phủ Việt Nam tham dự các hội nghị: Phông-ten-nơ-blô (1946), Giơ-ne-vơ (1954).
Đảm nhiệm các cương vị quan trọng trong Chính phủ như: Bổ trưởng Bộ Ngoại giao, Thủ tướng, Chủ tịch Hội đồng Bộ Trưởng…
+ Luôn dành mối quan tâm đặc biệt đến mặt trận văn hóa văn nghệ.
2. Về văn bản
a. Hoàn cảnh ra đời
– Được viết trong dịp kỉ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu và được đăng trên Tạp chí Văn học, số 7 – 1963.
b. Bố cục. Gồm 3 phần
– Phần 1. Từ đầu … chúng đến nước ta cách đây một trăm năm: Cách nhìn mới mẻ, khoa học về Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông.
– Phần 2. Tiếp theo… còn vì văn hay của Lục Vân Tiên: Những ý kiến mới mẻ thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.
– Phần 2. Còn lại: Cách đánh giá đúng đắn về Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông.
c. Thể loại: Văn chính luận.
BT 3. Tìm những luận điểm chính của bài văn. Anh/chị thấy cách sắp xếp các luận điểm có gì khác với trật tự thông thường.
a. Các luận điểm chính của bài.
Mở bài: Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu một nhà thơ lớn của nước ta đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ dân tộc nhất là trong lúc này.
Thân bài:
– Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước.
– Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu – tấm gương phản chiếu phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ.
– Lục Vân Tiên – tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu rất phổ biến trong dân gian nhất là ở miền Nam.
Kết bài: Đời sống, sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng nêu cao địa vị và tác dụng của văn học nghệ thuật nêu cao sứ mạng của người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng.
b. Cách sắp xếp các luận điểm trên khác với trật tự thông thường.
– Thông thường khi nghị luận về một tác phẩm văn học, người viết phải nêu lên các tác phẩm chính có giá trị, sau đó mới tổng kết về con người của tác giả.
– Ngược lại: Phạm Văn Đồng lại trình bày rất kĩ lượng, tường tận về tấm lòng con người của tác giả, sau đó mới đi qua các tác phẩm chính của Nguyễn Đình Chiểu.
Với trật tự này, Phạm Văn Đồng muốn nhấn mạnh Nguyễn Đình Chiểu là con người đặc biệt. Để hiểu về thơ ông thì trước tiên phải biết được con người của ông. Vì thực tế nhiều người còn có cái nhìn thiên kiến, thiên lệch về Nguyễn Đình Chiểu, chưa nhìn đúng và thấy hết những giá trị cơ bản trong cuộc đời và thơ văn của ông.
BT 4. Theo tác giả, vì sao văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng giống như những vì sao có ánh sáng khác thường, con mắt chúng ta phải chăm chú nhìn mới thấy?
Vì: Lâu nay ta có thói quen nhìn các nhà thơ ở bình diện nghệ thuật theo kiểu trau chuốt, gọt giũa lời lẽ hoa mĩ…
Điều này không thỏa đáng và không đúng với hoàn cảnh sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu (do bị mù lòa), nên không thấy được những vẻ đẹp và đánh giá đúng về thơ văn ông.
– Những vì sao có ánh sáng khác thường có nghĩa là: ánh sáng đẹp nhưng ta chưa quen nhìn nên khó phát hiện ra vẻ đẹp ấy.
– “Con mắt chúng ta… thấy”: có nghĩa là phải dày công kiên trì nghiên cứu thì mới khám phá được.
Nhận xét:
– Cách nhìn nhận của tác giả mới mẻ, đúng đắn, sâu sắc, khoa học.
– Cách nhìn nhận này có ý nghĩa điều chỉnh định hướng cho việc nghiên cứu và tiếp cận thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.
BT 5. Tác giả Phạm Văn Đồng giúp chúng ta nhận ra những ánh sáng khác thường như thế nào trên bầu trời văn nghệ dân tộc?
Gợi ý: Xét về cuộc đời, đạo đức và tư tưởng, nghệ thuật trong sáng tác văn học của Nguyễn Đình Chiểu, Phạm Văn Đồng đã cho ta thấy:
– Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương sáng chói về tinh thần yêu nước cháy bỏng và lòng căm thù giặc sâu sắc.
– Sáng tác thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu luôn là vũ khí chiến đấu chống bọn xâm lược, ngợi ca chính nghĩa, đạo đức ở đời.
– Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu có tính nghệ thuật cao.
BT 6. Phạm Văn Đồng đánh giá thơ văn phục vụ chiến đấu chống Pháp xâm lược của Nguyễn Đình Chiểu như thế nào?
Gợi ý
– Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn chiến đấu, đánh thẳng vào giặc ngoại xâm tôi tớ của chúng.
– Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong tâm trí chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ.
– Ca ngợi những người anh hùng suốt đời tận tụy với nước, than khóc những người liệt sĩ đã trọn nghĩa với dân.
– Cách đánh giá về Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc mới mẻ, sâu sắc và đúng đắn (Từ mạch nguồn chung của văn thơ yêu nước mà dẫn đến bài văn tế, tóm tắt đầy đủ nội dung tác phẩm, so sánh với Bình Ngô đại cáo…)
BT 7. Phạm Văn Đồng đã có những kiến giải mới mẻ và sâu sắc truyện thơ Lục Vân Tiên như thế nào?
Gợi ý
Tác giả lí giải về nội dung:
– Thấy được mối quan hệ giữa cuộc đời nhà thơ và các nhân vật trong tác phẩm.
– Nguyễn Đình Chiểu suốt đời sống trong lòng quần chúng nhân dân nên ông đã xây dựng thành công các nhân vật chính nghĩa trong tác phẩm để tạo ra những xúc cảm thẩm mĩ trong lòng người đọc là nhân đạo.
– Họ là những tấm gương dũng cảm, vì những lẽ đó họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của họ làm chúng ta cảm xúc và thích thú.
Về nghệ thuật:
– Đây là một truyện kể chuyện nói.
– Phải thông cảm với điều kiện hoàn cảnh sáng tác của nhà thơ để nhận ra những giá trị nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.
– Tác giả cố viết một lối văn “nôm na dễ hiểu, dễ nhớ có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian”, “dẫu sao đôi chỗ sơ sót về văn chương không hề làm giảm giá trị văn nghệ của bản trường ca thật hấp dẫn từ đầu đến cuối”.
– Từ đó khẳng định: Trong dân gian miền Nam, người ta thích Lục Vân Tiên, người ta say sưa kể “Lục Vân Tiên” không chỉ vì nội dung câu chuyện, còn vì văn hay của Lục Vân Tiên.
Nhận xét: Đó là ý kiến có cơ sở khoa học, được trình bày một cách dung dị. Cách viết văn nghị luận của tác giả sáng tỏ và dễ hiểu.
BT 8. Vì sao tác giả lại cho rằng ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu đáng lẽ ra phải sáng tỏ hơn nữa, không chỉ trong thời ấy mà cả trong thời đại hiện nay?
Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu đáng lẽ ra phải sáng tỏ hơn nữa, vì:
– Có một số người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân Tiên và hiểu Lục Vân Tiên khá thiên lệch về nội dung và về văn.
– Còn rất ít người biết thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.
– Trong khi đó, với những phẩm chất đạo đức và những thành công nghệ thuật, hiệu quả mà văn chương yêu nước của ông đưa lại, có thể khẳng định Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là lá cờ đầu của thơ ca chống Pháp, cần được dương cao hơn nữa trong thời đại của ông và ngay cả thời đại ngày nay.
BT 9. Thử giải thích nguyên nhân của sức hấp dẫn lôi cuốn của bài văn nghị luận trên.
Bài văn nghị luận không khô khan mà trái lại có sức hấp dẫn lôi cuốn vì:
– Bài viết có sự kết hợp hài hòa giữa lí lẽ xác đáng và tình cảm nồng hậu của người viết đối với nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu. Bài văn có sức lôi cuốn mạnh mẽ do cách nghị luận vừa xác đáng, chặt chẽ vừa xúc động, thiết tha với nhiều hình ảnh ngôn từ đặc sắc.
– Có sự kết hợp giữa cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với công việc chống Pháp lúc bấy giờ của nhân dân Nam Bộ. Nhờ vậy bài viết rõ ràng, mạch lạc dễ hiểu, vừa tác động đến lí trí lại thấm sâu vào tình cảm người đọc tạo nên sức thuyết phục lớn.