Soạn bài Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
Soạn bài Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
(Trích Truyện Lục Vân Tiên)
I. Đôi nét về tác giả
Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888) tự là Mạnh Trạch, hiệu là Hối Trai, sinh tại làng Tân Khánh, phủ Tân Bình, Tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh), và mất tại Ba Tri, Bến Tre.
Cha ông là viên quan nhỏ. Cha bị cách chức, từ bé ông đã lận đận về quê nội ở Huế học nhờ một người bạn của cha. Năm 1843, nhờ chú tâm học hành nên Nguyễn Đình Chiểu đã đổ tú tài ở Gia Định. Ba năm sau đang chuẩn bị đi dự thi ở Huế thì được tin mẹ ôn mất, ông phải về chịu tang.
Trên đường về vì than khóc nhiều, Nguyễn Đình Chiểu nhuốm bệnh rồi bị mù hẳn khi đang tuổi 26. Tiếp đó, lại bị gia đình vị hôn thê bội ước, ông về quê mẹ dạy học và làm thuốc, sống nghèo khổ trong hoàn cảnh thực dân Pháp xâm lược Nam Bộ.
Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu chịu nhiều đau thương bất hạnh nhưng ông vẫn sống đạo đức cao cả, không để giặc mua chuộc.
Đứng về phía những người kháng chiến, dù không trực tiếp cầm súng chiến đấu, Nguyễn Đình Chiểu vẫn luôn luôn cùng bàn bạc với các lãnh tụ nghĩa quân và sáng tác thơ văn độn viên cổ vũ những hành độn đánh giặc rất chính nghĩa, anh hùng của nhân dân ta.
II. Truyện thơ Lục Vân Tiên
1. Tóm tắt
2. Vài nét về nội dung và nghệ thuật
a. Kết cấu : Kết cấu truyện Lục Vân Tiên theo kiểu chương hồi, một kiểu truyền thống phương Đông xoay quanh diễn biến cuộc đời các nhân vật chính.
b. Thể loại : truyện Lục Vân Tiên là một truyện thơ Nôm viết theo thể lục bát, một thể thơ dân tộc. Truyện mang tính chất là một truyện để kể, chú trọng đến hành động hơn là nội tâm nhân vật. Vào dân gian, truyện biến thành hình thức nói thơ Vân Tiên, một hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian một thời khác phổ biến ở Nam Bộ.
c. Qua cách xây dựng các nhân vật chính diện và phản diện đối lập nhau, truyện thơ Lục Vân Tiên được viết ra nhằm mục đích đề cao đạo đức của nhân dan, truyền dạy đạo lí làm người.
Truyện ca ngợi tình nghĩa : tình cha con, tình mẹ con, tình bè bạn… tình yêu thương giúp đỡ người hoạn nạn. Ngoài ra, truyện còn đề cao tinh thần vì nghĩa sẵn sàng cứu khổ phò nguy. Đặc biệt thể hiện khát vọng của nhân dân hướng tới lẽ phải và chính nghĩa (kết thúc đại đoàn viên của truyện, thiện thắng ác, chính nghĩa thắng gian tà).
III. Vị trí đoạn trích
Đoạn trích thuộc phần đầu tác phẩm. Trên đường đi thi, Lục Vân Tiên thấy dân than khóc bỏ chạy. Hỏi thăm mới biết cướp bắt hai người con gái, Lục Vân Tiên nổi giận và ra tay dẹp ta bọn cướp, cứu người bị nạn.
IV. Đọc – hiểu văn bản
Câu 1. Về tính chất tự truyện của Truyện Lục Vân Tiên
Đọc tiểu sử tác giả Nguyễn Đình Chiểu và Truyện Lục Vân Tiên, ta thấy có những yếu tố giống và khác nhau giữa cuộc đời của tác giả và cuộc đời của nhân vật chính Lục Vân Tiên.
Trước hết là những chi tiết trùng hợp :
Nguyễn Đình Chiểu cũng chẳng khác chi Lục Vân Tiên vào đời thật hăm hở và đầy khát vọng, cũng đều lên đường lai kinh ứng thí :
Chí lăm bắn nhạn ven mây,
Danh tôi chặng rạng, tiếng thầy bay xa.
Làm trai trong cõi người ta
Trước lo báo bổ, sau là hiển vang.
Nhưng cả hai đều bất hạnh đến khắc nghiệt : mẹ mất phải bỏ thi về chịu tang, bị đau mắt và bị mù. Vì thế nên đã bị bội hôn. Nhưng sau đó, họ đều gặp được một cuộc hôn nhân tốt đẹp. Nếu Lục Vân Tiên cưới được Kiều Nguyệt Nga thì Nguyễn Đình Chiểu cũng cưới được cô Năm Điền. Chính vì thế nhiều ý kiến cho rằng Truyện Lục Vân Tiên là một thiên tự truyện.
Tuy nhiên giữa cuộc đời tác giả và cuộc đời nhân vật chính Lục Vân Tiên vẫn có sự khác biệt. Đó là Vân Tiên được tiên ông cho thuốc uống, mắt lại sáng ra sau đó tiếp tục đi thi đỗ Trạng Nguyên, được nhà vua cử đi dẹp giặc Ô Qua và thắng lợi. Còn cụ Đồ Chiểu thì không được như thế, với cụ vĩnh viễn là bóng tối. Sự khác biệt đó thể hiện ước mơ và khát vọng của tác giả.
Câu 2. Về nhân vật Lục Vân Tiên
Đây là nhân vật lí tưởng của tác phẩm được phác họa qua một mô típ thường gặp trong truyện Nôm truyền thống. Hình ảnh này gợi ta nghĩ đến Thạch Sanh đánh đại bành cứu côn chúa Quỳnh Nga trong truyện cổ.
Hành động đánh cướp cứu người của Lục Vân Tiên cho thấy tính cách của chàng trai này. Đó là một chàng trai anh hùng, tài năng, giàu lòng vì nghĩa. Chỉ có một mình, lại tay không chàng bẻ cây làm gậy xông vô bọn cướp đông người giáo gươm đầy đủ. HÌnh ảnh Vân Tiên xông xáo, tung hoành được nhà thơ miêu tả mới hình ảnh Triệu Tử Long, một dũng tướng thời Tam Quốc :
Vân Tiên tả đột hữu xông
Khác nào Triệu Tử phá vòng Đương Dang.
Với tài năng võ nghệ cao cường, Vân Tiên đã đánh tan bọn lâu la và diệt tên cầm đầu tội ác. Hành động của chàng còn tỏ rõ đức độ của người nghĩa hiệp : Giữa đường thấy sự bất bình chẳng tha. Không sợ nguy hiểm, Vân Tiên sẵn sàng vì nghĩa trừ hại cho dân.
Đánh xong bọn cướp, thấy hai cô gái con chưa hết hãi hùng, Vân Tiên đã ân cần hỏi han an ủi họ. Hành động của chàng trai này đàng hoàng, chững chạc tuy có phần câu nệ nhưng vẫn là phong độ giữ lệ của một người có văn hóa trong thái độ ứng xử với hai cô gái đẹp : Khoan khoan ngồi đó chớ ra. Nàng là phận gái ta là phận trai. Vân Tiên từ chối cái lạy tạ ơn, từ chối lời mời đền đáp, không nhận trâm vàng trao tặng mà chỉ nhận lời cùng Nguyệt Nga làm thơ xướng họa câu trả lời : Làm ơn há dễ trông người trả ơn và đặc biệt là câu nói của Lục Vân Tiên : Nhớ câu kiến ngãi bất vi. Làm người thế ấy cũng phi anh hùng đủ cho ta thấy chàng là người trọng nghĩa khinh tài.
Câu 3. Nhân vật Kiều Nguyệt Nga
Đoạn truyện ngoài việc giới thiệu Lục Vân Tiên còn cho ta biết về Kiều Nguyệt Nga biểu hiện qua những lời giãi bày của nàng với ân nhân của mình.
Đó là lời lẽ của một cô gái trong trắng có lễ giáo, có học thức. Cách nói năng của Kiều Nguyệt Nga dịu dàng, mực nước, chân thành :
Trước xe quân tử tạm ngồi,
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa.
Chút tôi liễu yếu đào thơ,
Giữa đường gặp phải bụi dơ đã phần.
Hà Khê qua đó cũng gần,
Xin theo cùng thiếp đền ơn cho chàng.
Là một cô gái rất mực đằm thắm ân tình, Nguyệt Nga nhớ ơn và mong muốn đền ơn người đã cứu mình, giúp mình giữ được tiết hạnh: Lâm nguy chẳng gặp giải nguy. Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi.
Nhất là cuối cùng, nàng đã tự nguyện gắn bó cuộc đời mình với cuộc đời chàng trai nghĩa khí đó và nàng đã sẵn sàng liều chết để giữ trọn ân tình chung thủy với người mình yêu.
Suy cho cùng hai nhân vật Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga chính là hai mặt của một cách sống. Một là làm ơn không cần người khác đền ơn. Đó cũng là cách sống có truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam chúng ta. Cách sống đó mãi mãi cần được tiếp tục gìn giữ và phát huy.
Câu 4. Phương thức miêu tả nhân vật trong đoạn truyện này
Trong đoạn truyện này, nhân vật chủ yếu được miêu tả qua hành động cử chỉ lời nói. Cũng có thể nói được rằng Truyện Lục Vân Tiên là một truyện kể đầy chất dân gian.
Do tác giả bị mù, nên Truyện Lục Vân Tiên được sáng tác là để đọc truyền miệng. Dù các môn đệ và mọi người có ghi chép lại nhưng nói chung đã truyền lưu trong dân gian chủ yếu qua các hình thức “nói thơ”, “kể thơ”. Cũng chính vì thế, khi miêu tả nhân vật tác giả ít chú ý khắc họa ngoại hình, cũng ít đi sâu phân tích diễn biến nội tâm. Nhân vật trong truyện Lục Vân Tiên thường được đặt trong nhưng mối quan hệ xã hội, những xung đột của đời sống rồi bằng hành động, cử chỉ lời nói của mình mà tự bộc lộ tính cách ra.
Ngoài ra, tác giả cũng tỏ thái độ của mình trong việc ca ngợi hay phê phán nhân vật đó.
Câu 5. Nhận xét về mặt ngôn ngữ của tác phẩm qua đoạn trích.
Lời thơ mộc mạc, bình dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói thường ngày và mang đậm sắc thái địa phươn Nam Bộ. Ngôn ngữ thơ là ngôn ngữ kể chuyện tự nhiên tuy ít trau chuốt uyển chuyển nhưng lại dễ đi vào tâm hồn quần chúng nhân dân.
Trong đoạn thơ trích này, sắc thái ngôn ngữ đa dạng. Lời thơ bình dị, chất phác nhất là ở đoạn đầu đoạn kế tiếp lời của Vân Tiên bất bình đầy phẫn nộ cùng với lời của tên tướng cướp tự phụ, hống hách và đoạn đố thoại giữa đôi trai tài gái sắc Vân Tiên và Nguyệt Nga thì lời thơ mềm mỏng, xúc động chân thành.