PHÂN TÍCH KINH TẾ: Làm thế nào để trở thành triết gia? Nghệ thuật phỏng định hợp lý (1942)

Bertrand Russell (1872-1970) Aristotelês (384-322 BC) Platon (429-347) James Jeans (1877-1946) David Hume (1711-1776) Gottfried Leibniz (1646-1716) Baruch Spinoza (1632-1677) George Berkeley (1685-1753) John Locke (1632-1704) René Descartes (1596-1650)

Chú thích: [1] Báp-tít là một nhóm các giáo hội Ki-tô giáo cho rằng phép thanh tẩy hay rửa tội chỉ nên được cử hành cho những người tự tuyên xưng đức tin. Họ được xem là một trong những giáo phái thuộc cộng đồng Kháng Cách, và về mặt giáo lý, hầu hết có quan điểm theo phong trào Tin Lành. Cộng đồng Báp-tít có khoảng 38,8 triệu tín hữu ở Hoa Kỳ (số liệu năm 2002), và khoảng 100 triệu trên khắp thế giới (số liệu năm 2010).↩ [2] Ấn giáo hay Ấn Độ giáo ở đây không phải là tên tự xưng của một tôn giáo (dù từng có một phong trào tự xưng là Tân Ấn Độ giáo = Neo-Hinduism trong thế kỷ XIX và XX, nhằm gợi ý về một sự thống nhất tôn giáo trong cuộc chiến giành độc lập cho Ấn Độ, và ngày nay còn được dùng để chống lại các khuynh hướng phân chia. Ấn Độ giáo chỉ là một cái tên gọi tiện lợi để chỉ những nhánh tôn giáo chính hiện còn tồn tại ở Ấn Độ và có tương quan với nhau. Khoảng 80% người Ấn Độ ở trong nước, và khoảng 30 triệu người sống ở nước ngoài, tự xem mình là người theo Ấn Độ giáo.↩ [3] Từ chỉ các nhóm vũ trang bí mật, có nhiệm vụ do thám và phá hoại tại hậu phương của phe địch.↩ [4] Chẳng hạn như trong ví dụ đưa ra ở trên, người ta có thể vừa xem sự áp bức một quốc gia (giai cấp) là bất công, vừa công nhận rằng quốc gia (giai cấp) bị áp bức ấy thật ra cũng chẳng có một phẩm chất cao quý đáng trân trọng nào! Về tư tưởng của tác giả liên quan tới điểm này, xem thêm: The Superior Virtue of the Oppressed, tiểu luận thứ 5, trg: Bertrand Russell, Unpopular Essays, New York, Simon and Schuster, 1950, p. 58-64.↩ [5] Sir James Hopwood Jeans (1877-1946): nhà vật lý, thiên văn và toán học người Anh. Ngoài các tác phẩm chuyên ngành, ông còn viết về triết lý khoa học và nhằm phổ biến khoa học, như: The Universe Around Us (1929); The Mysterious Universe (1930); Stars in Their Courses (1931); The New Background of Science (1933); Through Space and Time (1934); Science and Music (1937); Physics and Philosophy (1942); The Growth of Physical Science (1947).↩ [6] Ngũ Thư (Pentateuch, từ các từ Hy Lạp, pente = 5 và teukhos = bao đựng, tập giấy, cuộn giấy) là năm quyển sách đầu tiên trong Kinh Thánh Hebrew (phần chung của Kinh Thánh kinh điển của Do Thái giáo và Ki-tô giáo) mà theo truyền thống do Moses viết ra. Đó là: Sáng Thế (Genesis), Xuất Hành (Exodus), Lêvi (Leviticus), Dân Số (Numbers) và Đệ Nhị Luật (Deuteronomy). Ngũ Thư là phiên bản thần học về lịch sử của dân tộc Israël, từ thuở Sáng Thế đến khi Moses mất. Trong Do Thái giáo, Ngũ Thư được gọi là Torah, là phần đầu của Tanakh; trong Ki-tô giáo, đây là phần đầu của Cựu Ước.↩ [7] José de Acosta (1539-1600), nhà truyền giáo, thần học và tự nhiên học người Tây Ban Nha, sống ở Nam Mỹ khoảng từ 1570 đến 1585.↩ [8] Núi Ararat là một ngọn núi lửa ngủ ở Turkey, đỉnh hình nón quanh năm tuyết phủ. Trong truyền thống Do Thái giáo và Ki-tô giáo, tên nó được gắn liền với “Rặng Ararat”, nơi chiếc thuyền của Noah đỗ lại sau trận đại hồng thủy nói trong kinh thánh.↩ [9] Chúng tôi không tìm ra “acacias” là con vật gì, và tên của nó trong tiếng Việt là gì.↩ [10] Quy chiếu về vụ án Bang Tennessee kiện giáo viên John Thomas Scopes vì đã dạy học thuyết Darwin về sự tiến hóa của con người tại Trường Trung học công lập tỉnh Dayton ở đây, và do đó, vi phạm Đạo luật Butler (Butler’s Act) của Bang - một dự luật đã được John Washington Butler đề xuất lên Hạ Viện Tennessee (Tennessee House of Representatives) ngày 21-1-1925, được thông qua với một đa số áp đảo ở cả hai viện, rồi được Thống Đốc Austin Peay ký ngày 21-3-1925, để chuyển hóa thành hình luật. Dù được Liên hiệp Tự do Dân sự Mỹ* (American Civil Liberties Union, ACLU) cử luật sư bênh vực, sau một phiên tòa ngắn (từ 10 đến 21 tháng 7 năm 1925), Thomas Scope bị xét là có tội, phải trả tiền phạt (100$, theo trị giá đương thời), và kháng cáo. Một năm sau, tuy vẫn nhiệt tình ủng hộ việc áp dụng luật pháp của Tiểu bang, Tòa án Tối cao Tennessee hủy bỏ bản án vì lý do kỹ thuật. Đạo luật Butler còn tiếp tục sống thêm hơn 40 năm nữa, cho đến khi mọi luật lệ chống việc giảng dạy thuyết tiến hóa bị Tòa án Tối cao Hoa Kỳ xét là phản Hiến pháp năm 1968, trong một vụ án tương tự (Susan Epperson chống Bang Arkansas).↩ [11] Theo quan điểm gọi là “duy khoa học*”.↩ [12] Xem thêm: An Outline of Intellectual Rubbish, tiểu luận thứ 7, trg: Bertand Russell, Unpopular Essays, New York, Simon and Schuster, 1950, tr. 71-111.↩ [13] Quy chiếu về Jesus học (Christology) trong thần học Ki-tô giáo. Trong hệ vấn đề về bản chất của Jésus, quan hệ của Jésus với Thượng Đế, và sự nghiệp của Người, có ba tôn phái. Arius (khg 250-336) và đệ tử giảng dạy rằng, dù Thượng Đế là thần, Jésus chủ yếu là người và chỉ có một phần là linh thiêng; từ năm 325, thuyết này bị xem là dị giáo. Trái lại, Nestorius (khg 381-451) và đệ tử lập thuyết rằng có hai thể, một thể người và một thể linh thiêng cùng tồn tại trong Jésus; tôn phái này sau cũng bị xem là dị giáo. Cuối cùng, Eutyches (khg 380 - 456) và đệ tử khẳng định rằng, do phần linh thiêng trong Jésus đã thu hút hết phần con người, nên rốt cuộc Jésus chỉ có bản chất linh thiêng duy nhất mà thôi.↩ [14] Ở đây, chúng tôi dịch theo bản dịch tiếng Pháp của Michel Parmentier (…vous saurez que vous n’avez toujours pas découvert ce que vous devez penser vous-même sur des questions philosophiques) có lẽ dễ tiếp thu cho độc giả người Việt hơn là ngữ đoạn này trong nguyên bản (you will not think that you have discovered what you yourself are to think on philosophical questions).↩ [15] Sóng ngang (transverse wave) là một trong hai loại hình sóng biến dạng, loại hình kia là sóng dọc. Ở loại sóng ngang, sự biến dạng của môi trường xảy ra theo chiều vuông góc với phương truyền năng lượng (phương lan truyền của sóng); sóng ngang cơ học chỉ truyền được trong chất rắn và trên bề mặt chất lỏng, ví dụ như sóng nước, sóng điện từ. Ở loại sóng dọc (longitudinal waves), sự biến dạng của môi trường xảy ra cùng chiều hay ngược chiều với phương truyền năng lượng (phương lan truyền của sóng); sóng dọc truyền trong tất cả các môi trường rắn, lỏng, khí…, trong thực tế bao gồm sóng âm thanh, sóng áp suất, sóng địa chấn...↩ [16] Ozymandias là một tên gọi khác của pharaon Ramsès II* (khg 1303-1213 tCn, trị vì 1279-1213 tCn).↩