Phân tích nghệ thuật trào phúng trong đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia
Đề bài: Phân tích mâu thuẫn cơ bản trào phúng của chương truyện Hạnh phúc của một tang gia (trích Số đỏ của Vũ Trọng Phụng)
Hướng dẫn làm bài
a. Mở bài: giới thiệu nhà văn Vũ Trọng Phụng, tiểu thuyết Số đỏ và chương truyện Hạnh phúc của một tang gia.
b. Phân tích mâu thuẫn trào phúng cơ bản của chương truyện.
– Mâu thuẫn trào phúng cơ bản, chủ yếu nằm ngay trong cách đặt tên chương truyện đầy nghịch lí: “Hạnh phúc của một tang gia”. Bọn cháu con, một mặt muốn mau chóng thỏa mãn những toan tính ích kỉ của mình, muốn cho cụ tổ, một ông già hơn tám mươi tuổi, sớm chết để chia chác tiền tài, danh vọng; nhưng mặt khác, lại cố tỏ ra là một gia đình chí tình, chí hiểu bằng cách tổ chức một đám tang thật to, thật nổi đình nổi đám (tất nhiên những toan tính ích kỉ sẽ lấn át lòng hiếu nghĩa, tình máu mủ). Đây là tình huống vể vạch trần thói đạo đức giả (cả thói hợm hỉnh, rởm đời), cũng là hoàn cảnh thích hợp để dựng thành công các chân dung biếm họa như Xuân, Tuyết, cụ cố Hồng, ông Văn Minh, ông Phán dây thép, cô Tuyết…).
– Mâu thuẫn giữa hạnh phúc và bất hạnh, giữa vui sướng và buồn khổ; giữa trang nghiêm thành kính và bát nháo, nhố nhăng, bao trùm lên tất cả là giữa thật và giả.
Cái chết của cụ cố tổ không mảy may làm cho con cháu đau thương, bất hạnh mà trái lại, đã mang đến cho họ thật nhiều hạnh phúc, vui sướng. Hạnh phúc tột bậc, om sòm ngay trong hoàn cảnh bất hạnh nhất, thành cái hạnh phúc quái gở: không khí của đám tang là vui sướng tưng bừng đi đưa… đi thuê…; đám con cháu đều vui sướng như mở cờ trong bụng, mỗi người mể mải, ngất ngây một niềm vui riêng. Coi sự chậm trễ của cái chết kia là điều đau khổ, coi việc chậm phát phục cũng là đáng chỉ trích, phê phán. Vì thế, đám tang được cử hành chính là một khao khát, đợi chờ đã được thỏa mãn, toại nguyện. Cho nên đám ma mà như đám rước, đám hôi, cứ như là đám ma giả; mọi cố gắng của tang gia làm cho đám ma càng to, càng phô bày sự nhố nhăng, bát nháo, rởm đời.
– Hạnh phúc chung và hạnh phúc riêng.
+ Những ông bạn thân của cụ cố Hồng thì sung sướng được khoe râu, khoe ria, khoe huân chương; đám trai thanh gái lịch thì có dịp hò hẹn, gặp gỡ nhau để nói với nhau “nhiều câu nói vui vẻ, ý nhị”; hai viên cảnh sát thuộc bộ mười tám là Min Đơn và Min Toa được thuê giữ trật tự cho đám ma thì “sung sướng cực điểm”; sư cụ Tăng Phú thì “sung sướng và vênh váo ngồi trên một chiếc xe”…
+ Đặc biệt, nhà văn láy đi láy lại mãi mấy chữ “vui vẻ”, “sung sướng” để diễn tả không khí chung rất ngược đời nhưng lại rất thực của đám tang: “Cái chết kia đã làm cho nhiều người sung sướng lắm”; “Thành thử, tang gia ai cũng vui vẻ cả!”; “bọn con cháu vô tâm ai cũng sung sướng thỏa thích…”; “Người ta tưng bừng vui vẻ đi đưa giấy cáo phó, gọi phường kèn, thuê xe đám ma”… máy ảnh “chụp lia lịa như trong hội chợ”…
+ Trên cái nền không khí vui vẻ, sung sướng ấy hiện rõ lên những khuôn mặt “khổ chủ” của tang gia, như là những bức chân dung biếm họa đặc sắc. Mỗi người náo nức một niềm vui riêng, vui sướng, hạnh phúc đến lạ kì, quái gở: cụ cố Hồng ngất ngây, hãnh diễn vì sắp được thiên hạ trầm trồ khen… “già”; ông Phán dây thép mãn nguyện vì khoản tiền hai nghìn đồng dành riêng cho “người chồng mọc sừng” mà ông sẽ được hưởng; ông Văn Minh thì yên tâm, hài lòng đến mê mẩn vì “cái chúc thư kia” đã đến lúc đưa vào “thực hành”; cậu Tú Tân háo hức vì mấy cái y phục mới sắp được chưng diện trong đám tang; bà cụ thì “sung sướng, vì ông đốc Xuân đã không giận mà lại giúp đáp, phúng viếng đến thế, và đám ma như thế kể đã là danh giá nhất tất cả”, cho nên khi thấy Xuân xuất hiện, cùng với những cỗ xe, vòng hoa danh giá, cụ bà đã “sung sướng kêu” lên, cảm động và biết ơn nó hết sức…
+ Riêng Xuân Tóc Đỏ, ngoài việc đượ ông Phán dây thép thanh toán thêm một tờ bạc năm đồng gấp tư trong một phi vụ hợp đồng làm ăn với ông này, còn qua đám tang cụ tổ mà càng thêm danh tiếng: “Ông cụ già chết, danh tự của Xuân càng to thêm”.
c. Kết bài
Bằng cách nghịch lí, mâu thuẫn như vậy, nhà văn đã phơi bày thói đạo đức giả trong gia đình và xã hội thượng lưu bấy giờ.