Mối có tên khoa học là Isoptera, là một loài côn trùng đã có mặt trên Trái Đất từ hơn 200 triệu năm trước. Hiện nay trên thế giới có đến hơn 2700 loài mối. Tuy nhiên chỉ có 3 loài được tìm thấy phổ biến nhất tại Việt Nam là mối đất, mối gỗ ẩm và mối gỗ khô.
Mối thường sống theo bầy đàn vì là loài có tập tính xã hội cao, mỗi con mối sẽ đảm nhiệm những nhiệm vụ khác nhau trong tổ. Mối được chia làm 2 loại: mối sinh sản và mối vô sinh
Thức ăn chính của mối là chất cellulose được tìm thấy trong gỗ. Vậy nên mối thường xuất hiện và tấn công các công trình liên quan đến gỗ gây thiệt hại nặng nề. Do đó tiêu diệt tận gốc mối xâm nhập vào nhà là mục tiêu của rất nhiều gia đình.
Thông tin tổng quát nhất về con mối
Hình thái bên ngoài loài mối
Có sự khác biệt về hình thái bên ngoài giữa mối sinh sản và mối vô sinh. Cụ thể:
- Mối sinh sản (mối chúa, mối vua, mối cánh, mối dự bị)
Các nhóm mối này có phần đầu phát triển gồm mắt đơn, mắt kép và râu hình chuỗi hạt. Râu kiêm nhiệm chức năng như cơ quan khứu giác và vị giác. Phần ngực mối có 3 đốt tương ứng với 3 cặp chân. Với mối cánh còn có thêm cặp cánh ở đốt ngực giữa.
Phần bụng có 10 đốt và các cặp lỗ hở tương ứng ở vị trí đốt bụng thứ 2 đến đốt 8. Đốt bụng cuối là nắp sinh dục kèm với một đôi gai đuôi. Đối với mối chúa trưởng thành đã sinh sản sẽ có phần bụng phát triển to hơn với kích thước đạt đến 60 - 70 mm.
- Mối vô sinh (mối thợ, mối lính)
Nhóm mối này có phần đầu phát triển kém hơn với mắt kép còn mắt đơn đã bị thoái hóa. Chiều dài cơ thể từ 4 - 10 mm. Mối thợ khi còn non có màu trắng sữa và chuyển thành nâu sẫm khi trưởng thành. Mối lính có phần đầu lớn hơn với cặp kìm lớn để làm nhiệm vụ bảo vệ, canh gác cho tổ mối.
Hình thái bên trong loài mối
Hình thái bên trong mối chia làm 2 bộ phận chính là hệ tiêu hóa và cơ quan cảm giác. Cụ thể như sau:
- Bên trong hệ tiêu hóa (ruột) của mối có chứa nhiều vi khuẩn và nguyên sinh vật hỗ trợ chúng tiêu hóa cellulose. Phần hệ tiêu hóa được chia làm 3 đoạn chính:
- Ruột trước có lỗ miệng, thực quản, diều mề.
- Ruột giữa là các ống ruột và ống Malpighi.
- Ruột sau gồm ruột già, các túi tiêu hóa phụ, trực tràng và hậu môn.
- Cơ quan cảm giác bao gồm mắt đơn, mắt kép và cơ quan cảm thụ nằm trên râu giúp nhận biết kẻ định, đồng loại hay thức ăn. Ngoài ra, mối sinh sản còn có cơ quan phát thanh để kêu gọi con đực bằng cách tạo sự rung động giữa tấm ngực hoặc vẫy cánh. Riêng mối vô sinh có thể co giật cơ đầu để báo hiệu nguy hiểm.
Vòng đời và tuổi thọ con mối
Mối là loài côn trùng biến thái không hoàn toàn nên chúng chỉ có 3 giai đoạn sinh trưởng là: trứng - ấu trùng - con trưởng thành. Cụ thể như sau:
Giai đoạn trứng mối
Trứng mối có màu trắng, hình bầu dục với kích thước rất nhỏ. Trong bầy, mối chúa đảm nhận việc đẻ trứng. Chúng chỉ sinh sản ở những nơi được xem là an toàn nhất trong tổ (thường chúng sẽ ở trong ụ đất cứng nhất tổ).
Ở lần giao phối đầu, mối chúa có thể đẻ vài chục trứng và tăng dần về số lượng trong những lần đẻ trứng tiếp theo. Trứng sau khi nở ra phân hóa thành từng loại mối nào (mối thợ, mối lính, mối cánh,…) đều đã được quyết định ngay từ trong trứng.
Giai đoạn ấu trùng mối
Sau từ 30 - 60 ngày, trứng sẽ nở thành ấu trùng có màu trắng đục với kích thước bằng trứng. Tiếp đó chúng sẽ lột xác nhiều lần để có kích thước lớn hơn cho đến khi trưởng thành.
Ấu trùng mối cũng ăn cellulose nhưng cần đến sự hỗ trợ của mối thợ. Mối thợ sẽ ăn gỗ rồi chờ các enzym trong ruột xử lý thức ăn sau đó xuất ra hậu môn để làm thức ăn cho ấu trùng.
Giai đoạn trưởng thành
Sau nhiều lần lột xác, ấu trùng đạt đến kích thước chuẩn và có các cơ quan phát triển đầy đủ sẽ bước vào giai đoạn trưởng thành. Chúng trở thành các con mối thợ, mối cánh hay mối lính tùy thuộc vào nhu cầu và xã hội của bầy mối.
Tuổi thọ của mối
Dù sống trong môi trường nhiều thiên địch như nấm, các loài côn trùng đi săn khác,… nhưng mối là loài có tuổi thọ khá cao. Tùy vào vị trí đảm nhận mà các loại mối cũng có tuổi thọ khác nhau.
- Mối chúa có thể sống đến 25 năm trong điều kiện môi trường lý tưởng. Còn mối vua sống được đến 10 năm.
- Các loại mối thợ, mối lính làm nhiệm vụ kiếm mồi, bảo vệ tổ có thể sống được khoảng 1 - 2 năm.
Tổ chức xã hội của loài mối
Mối chúa
Mối chúa hay còn gọi là mối hậu có đầu nhỏ, bụng to và bộ phận sinh dục phát triển. Nó làm nhiệm vụ đẻ trứng để duy trì sự tồn tại của cả đàn. Khi mới trưởng thành, mối chúa đẻ lượng trứng rất ít. Sau từ 4 - 5 năm khi bộ phận sinh dục đã hoàn thiện, nó có thể đẻ được từ 8.000 - 10.000 trứng mỗi ngày. Một tổ có thể chứa được từ 2 đến 3 con mối chúa.
Mối thợ
Mối thợ có kích thước nhỏ với các chi phát triển. Nhóm này chiếm số lượng đông nhất, từ 70 - 80% cả đàn. Chúng đảm nhiệm mọi công việc trong bầy như xây dựng, làm đường, tìm thức ăn, vận chuyển trứng, hút nước, nuôi ấu trùng,…
Mối lính
Mối lính được phân hóa từ mối thợ và có số lượng không quá nhiều. Nhiệm vụ của chúng là canh gác, bảo vệ cho tổ và tấn công kẻ thù thiên địch nhờ có cặp hàm trên rất phát triển. Một số con còn có tuyến hàm tiết ra dịch nhũ trắng với khả năng gây mê đối phương.
Các loại mối phổ biến nhất tại Việt Nam
Mối gỗ khô
Mối gỗ khô (Drywood Termites) thuộc họ Mối Kalotermitidae Enderlein. Đặc điểm nhận dạng của chúng là phần đốt ngực phẳng gồm 8 đốt. Những con mối lính có phần đầu màu nâu đậm đến đen với phần trán nhô cao và hàm ngắn màu đen.
Mối gỗ ẩm
Mối gỗ ẩm (Dampwood Termites) thường sinh sống tại những vùng ẩm ướt như ven biển, gần nguồn nước hoặc trong các thân gỗ ẩm ướt dài ngày tại các công trình kiến trúc. Chúng sinh sống theo bầy lớn với khả năng phá hoại cực kỳ nhanh. Đây cũng là loài gây hại nhiều nhất hiện trong số các loài mối hiện nay tại Việt Nam.
Mối đất
Mối đất (Subterranean Termites) là loài rất phổ biến và có thể sống ở bất kỳ môi trường nào từ ven ao hồ, sông suối, vùng núi hay ven biển. Chúng làm tổ bên trong lòng đất và xuất hiện sau những cơn mưa lớn. Thức ăn chính của chúng là gỗ nên có thể xâm nhập vào nhà làm hư hại các cấu trúc gỗ, đồ nội thất,…
Mối cánh
Mối cánh là những con dự bị của mối chúa. Chúng thường rời khỏi tổ khi thời tiết ấm áp và sau những cơn mưa. Khi tìm được môi trường thích hợp, mối cánh sẽ rụng cánh, tìm con đực giao phối rồi tạo ra đàn mới. Vì vậy bạn có thể xử lý mối tận gốc bằng cách tiêu diệt các con mối cánh trước khi chúng tạo ra đàn mối mới.
Cách phát hiện loài mối trong nhà
Tuỳ từng loại mối mà sẽ có cách phát hiện khác nhau, cụ thể như sau:
Cách phát hiện mối gỗ khô
Mối gỗ khô có tập tính đục gỗ thành các khe dích dắc để vừa làm thức ăn vừa làm nơi cư trú. Sau đó chúng đùn hạt phân ra ngoài thông qua các lỗ nhỏ. Chính vì vậy bạn có thể phát hiện sự tồn tại của chúng nếu trông thấy các đụn phân nhỏ, có ngọn ở xung quanh các đồ đạc bằng gỗ trong nhà.
Cách phát hiện mối đất
Đối với các loài mối đất, chúng thường làm tổ bên dưới lòng đất và xây dựng các đường hầm đất để di chuyển. Đây là dấu hiệu rõ ràng báo hiệu cho bạn về sự xâm nhập của chúng. Ngoài ra với trường hợp mối làm tổ sâu dưới nền nhà, trong các khe hở của vách tường, trần nhà,… thì cần dùng đến các thiết bị chuyên dụng mới tìm ra và xử lý tận gốc tổ mối được.
Mối bị thu hút bởi vật dụng nào trong nhà?
Phần lớn các loài mối sinh sống trong môi trường ẩm ướt và thiếu ánh sáng. Vì thế chúng sẽ xâm nhập nhà của bạn nếu có những yếu tố sau đây:
- Nhà có nhiều đồ nội thất bằng gỗ chưa qua xử lý mối mọt.
- Cấu trúc nhà ở có nhiều vết nứt, khe hở để chúng chui qua.
- Nhà bị dột mưa, đọng nước, nhiều nơi ẩm ướt.
- Phòng chứa nhiều đồ đạc nhưng không thông thoáng và thiếu sáng.
- Nhà có nhiều bìa cứng, bìa sách không được thu gọn cẩn thận, dễ bị thấm nước hay ẩm ướt.
Mối vào nhà bằng con đường nào?
Có nhiều cách để đàn mối xâm nhập vào nhà bạn. Chúng có thể men các vết nứt hoặc khe hở trong nhà, hệ thống điện nước ngầm để tìm thức ăn hoặc đơn giản là bay vào cửa sổ khi đến mùa sinh sản.
Bên cạnh đó, những con mối gỗ khô có thể vào nhà bạn bằng con đường vận chuyển đồ đạc. Chẳng hạn như bạn mua một món đồ nội thất gỗ mới nhưng không biết bên trong đã có mối. Khi bạn đặt món đồ này trong nhà cũng là lúc đàn mối bắt đầu xâm nhập nhà bạn.
Ảnh hưởng to lớn của mối đối với con người
Mối mang lại tác hại nghiêm trọng to lớn đối với con người, dưới đây là những tác hại:
Ảnh hưởng về kinh tế
Với tập tính ăn cellulose và đào rỗng mọi thứ từ bên trong, mối đã gây ra nhiều tổn thất lớn về kinh tế cho đời sống con người. Cụ thể:
- Chúng tấn công các loại gỗ tự nhiên đến gỗ xây dựng, phá hoạt nhà ở, sách vở, tài liệu, đồ nội thất, vải,… Mỗi năm thiệt hại về kinh tế do mối gây ra có thể lên đến 5 tỷ USD.
- Mối thường đục rỗng gỗ từ trong ra ngoài và đào các hệ thống đường hầm phức tạp bên trong gỗ, làm ảnh hưởng đến chất lượng gỗ, nghiêm trọng hơn là làm sập nhà.
- Một số trường hợp mối đất làm tổ quá lớn bên dưới nền nhà cũng tạo nên các hệ thống đường hầm rỗng trong lòng đất. Khi tổ mối lớn đến kích thước nhất định trong điều kiện trời mưa làm đất mềm có thể dẫn đến việc sụt lún nền nhà.
- Sự xuất hiện của tổ mối còn làm giảm giá trị tài sản. Nếu trong quá trình kiểm định phát hiện có tình trạng mối làm hư hỏng các đồ đạc hoặc kết cấu nhà thì giá trị của căn nhà sẽ bị giảm đi đáng kể.
Ảnh hưởng về sức khỏe
Trong quá trình xâm nhập và phá hoại nhà ở, mối cũng gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người như:
- Gây ra các bệnh về đường hô hấp: Mối thường sinh sống trong môi trường ẩm ướt, tối tăm rất dễ sinh sôi các loại nấm mốc. Khi di chuyển vào nhà, chúng mang theo các bào tử nấm và vi khuẩn phát tán trong không khí làm môi trường sống bị ô nhiễm. Từ đó làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về hô hấp như hen suyễn, viêm mũi dị ứng,…
- Gây bệnh về da: Khi tiếp xúc trực tiếp với phân mối, một số người cơ địa nhạy cảm có thể xuất hiện các triệu chứng như mẩn ngứa, viêm da dị ứng,…
Ảnh hưởng về văn hoá
Sự xâm nhập của mối còn gây hư hại đến các di sản văn hóa, đặc biệt là các tòa nhà cổ, công trình di tích lịch sử làm bằng gỗ,… Các di sản văn hóa được lưu trữ theo dạng giấy nếu không bảo quản tốt cũng có bị phá hoại. Sau khi bị đàn mối tấn công, các kiến trúc và kết cấu gỗ sẽ bị bong tróc sơn, đào rỗng bên trong, bị gặm nhấm,… rất mất mỹ quan đô thị.
Ảnh hưởng đến tâm lý
Nếu trong nhà bạn có tổ mối thì sau cơn mưa những con mối cánh sẽ ồ ạt ùa vào nhà bạn. Cảnh tượng này rất gây ám ảnh với những người sợ côn trùng. Bên cạnh đó, tiếng gặm nhấm gỗ của đàn mối hoạt động đêm ngày cũng gây khó chịu cho con người, làm ảnh hưởng đến giấc ngủ, tâm lý từ đó cũng giảm sút.
>>> Tham khảo ngay: VInPest - Công ty diệt côn trùng đảm bảo hiệu quả
Một số điểm thú vị của loài mối
Mối là nguồn thực phẩm quan trọng
Mối là một phần quan trọng trong chuỗi thức ăn của hệ sinh thái trên Trái Đất. Chúng đóng vai trò là nguồn thức ăn cho các loài chim và động vật có vú. Nếu thiếu mối, chuỗi thức ăn sẽ bị đứt gãy ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều loài động vật, thậm chí là chết vì thiếu thức ăn.
Loài côn trùng duy nhất tiêu hoá được Cellulose
Mối là loài côn trùng duy nhất có thể tiêu hóa được cellulose có trong gỗ dù chất xơ này rất cứng và độ bền cao. Giải thích cho điều này là vì trong ruột mối có các vi sinh vật làm nhiệm vụ phá hủy cấu trúc cellulose thành các chất có thể hấp thu được.
Mối quan hệ của mối và các vi sinh vật này là cộng sinh: mối cung cấp “nhà ở” cho vi sinh vật còn các vi sinh giúp phân giải thức ăn cho mối.
Chúng thường ăn phân của nhau
Trong đàn mối, những con mối ấu trùng chưa phát triển cơ thể hoàn thiện nên còn thiếu hệ vi sinh vật trong đường ruột. Do đó chúng không thể tự phân giải cellulose và cần ăn “phân” của các con mối thợ. Trên thực tế điều này sẽ giúp chúng bổ sung vi sinh vật cần thiết cho đường ruột và có thể tự ăn gỗ để nuôi sống mình.
Mối lính và mối thợ bị “mù”
Trong đàn mối chỉ có nhóm mối sinh sản (mối chúa, mối vua, mối cánh) là vẫn phát triển thị lực để phục vụ cho việc tìm thấy bạn tình, gây dựng đàn mới. Ngược lại những con mối vô sinh (mối lính, mối thợ) sẽ có thị lực rất kém hoặc bị thoái hóa. Nguyên nhân là chúng sinh sống và làm việc chủ yếu trong môi trường bóng tôi nên về lâu dài sẽ bị “mù”.
Mối có thể ăn thứ khác ngoài gỗ
Trong trường hợp khan hiếm thức ăn, mối có thể ăn xác động vật, thậm chí mối non. Trong quá trình tìm thức ăn, chúng cũng có thể phá hoại nhiều vật liệu khác nhau như: nhựa, cao su, kim loại, vữa xi măng,…
Tổ mối có thể phát triển bằng một quốc gia
Trong điều kiện thuận lợi, mối có thể phát triển và xây dựng tổ với quy mô bằng cả một đất nước. Tạo ra một “kỳ quan sinh học” có một không hai trên thế giới. Bằng chứng chính là ở Brazil, các nhà khoa học đã phát hiện gò mối có diện tích vô cùng rộng lớn (bằng nước Anh), được xây dựng hơn 3000 năm thông qua vệ tinh vũ trụ!. (Theo VNexpress).
Tổng kết
Tóm lại, mối là loài côn trùng có kích thước nhỏ bé nhưng lại gây nhiều tác hại to lớn đến đời sống của con người. Hy vọng rằng những thông tin được VinPest tổng hợp trên đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về loài mối. Việc nắm rõ các đặc điểm, phân loại, nhiệm vụ của mối sẽ giúp bạn biết cách xử lý, tiêu diệt và phòng chống chúng một cách phù hợp.
Nếu bạn đang gặp khó khăn trong quá trình diệt mối tại nhà thì hãy liên hệ ngay với VinPest để được hỗ trợ 24/7. Chúng tôi là công ty chuyên cung cấp công ty diệt mối với hơn 20 năm kinh nghiệm. Đội ngũ nhân viên tận tâm, giỏi nghiệp vụ, đã được cấp chứng chỉ trong lĩnh vực kiểm soát và tiêu diệt mối. Với quá trình làm việc chuyên nghiệp cùng công nghệ diệt mối hiện đại, chúng tôi sẽ đáp ứng tốt mọi nhu cầu của khách hàng.
